24. Czy wiesz, że honorowymi krwiodawcami w czasie II wojny światowej były najczęściej kobiety?
O krwiodawstwie kobiet mówi i pisze się nieczęsto, tym bardziej warto przypomnieć okres II wojny światowej jako czas szczególnego zaangażowania kobiet do honorowego krwiodawstwa.
Przed II wojną światową w Polsce krwiodawstwo było odpłatne. Organizowane były ośrodki honorowych krwiodawców, m.in przez Polski Czerwony Krzyż, ale ich działalność była marginalna w stosunku do płatnego krwiodawstwa. W lecie 1939 roku, w sytuacji zagrożenia wybuchem kolejnej wojny światowej, gdy służby sanitarne gorączkowo przygotowywały się do wojny, jednym z kierunków działań wszystkich instytucji były prace nad rozwinięciem honorowego krwiodawstwa. W 1939 roku akcja w Warszawie objęła studentów, członków PCK, kobiety z różnych organizacji, niezrzeszoną ludność Warszawy. W nowo powstających punktach pobrań krwi prowadzono ewidencje dawców i ich badania – określano grupę krwi i wykonywano oznaczenie morfologii przyszłego dawcy. PCK prowadził w Warszawie punkt dla krwiodawców przy Al. Ujazdowskich 37 oraz w pracowni bakteriologicznej PCK przy ulicy Górnośląskiej. Krew pobierano w godzinach dopołudniowych i po południu – aby sprostać zapotrzebowaniu. Ludwik Hirszfeld , bardzo zaangażowany wówczas w te prace, pisał w swoich wspomnieniach: „Kobiety z wyjątkową ofiarnością oddawały krew a nawet udawały się na najniebezpieczniejsze posterunki, ażeby krwią swoją ratować innych”. L. Hirszfeld, Historia jednego życia.
Od momentu wybuchu wojny o oddawanie krwi apelowały wszystkie organizacje, w tym Polski Czerwony Krzyż . W niespotykanej do tej pory skali szerzyło się honorowe krwiodawstwo. Lawinowo tworzono punkty pobrań krwi w różnych instytucjach w Warszawie, prowadzono rejestry dawców i badano ich grupy krwi. W czasie kampanii wrześniowej w Warszawie Ludwik Hirszfeld tworzył honorowe krwiodawstwo złożone głównie z kobiet. Dawczynie krwi były ewidencjonowane, a spisy tworzono według adresów zamieszkania. Bardzo szybko jednak zniszczone zostały placówki służby zdrowia oraz Instytut Konserwacji i Przetaczania Krwi PCK, zapanował chaos organizacyjny, trwały walki i bombardowania. Warunki wojny i niedostatki zaopatrzenia medycznego wymusiły powrót do prostych rozwiązań organizacyjnych. Przetaczano krew świeżą metodą bezpośrednią od dawcy/dawczyni, który stawił się na wezwanie.
W czasie kampanii wrześniowej na terenie całej Polski pojawiały się w prasie apele nawołujące do oddawania krwi. Głównie do kobiet zwracano się z odezwami, w których odwoływano się do poczucia obowiązku. W ogłoszeniu ze Lwowa czytamy: „W chwili gdy Wasi mężowie i bracia oddają życie w obronie kraju, obowiązkiem Waszym jest czynić wszystko, co może pomóc im w walce o zwycięstwo. Możecie uczynić wiele. Setki, tysiące rannych może szybko wrócić do zdrowia, a często może uniknąć śmierci przez natychmiastowe przetoczenie krwi. Nie wolno, by krwi tej zabrakło. Dostarczyć jej musicie Wy, kobiety. Ofiara Waszej krwi dla Obrońców Ojczyzny jest Waszym obowiązkiem, takim samym obowiązkiem jak ten, który karze im iść i ginąć dla Wielkiej Sprawy.Ofiara krwi jest Waszym Obowiązkiem żołnierskim. […] Zgłaszajcie się tłumnie w stacji dawców krwi we Lwowie przy ul. Pijarów 4, w Klinice chorób wewnętrznych UJK między godz. 8-12. Zwracamy się z apelem do kobiet, bo większość młodych i zdrowych mężczyzn znajduje się pod bronią”.
,,Wiek Nowy” (Lwów) nr 11 z 11 września 1939, s.2.
Kolejnym okresem wzmożonego zapotrzebowania na krew i piękną kartą honorowego dawstwa krwi kobiet, było Powstanie Warszawskie. Akcja uświadamiania społeczeństwa dotycząca oddawania krwi, prowadzona przed wojną przez PCK, liczne apele do kobiet o oddawanie krwi i działalność m.in. Ludwika Hirszfelda przyniosły pozytywne rezultaty. Nie brakowało w powstaniu krwi do przetoczeń, lecz odczuwano niedostatek sprzętu i odpowiednio wyszkolonego personelu medycznego. Pielęgniarki i sanitariuszki biorące udział w powstaniu (szacunkowo 5000), w tym liczne sanitariuszki Polskiego Czerwonego Krzyża, oddawały krew potrzebującym w niewielkich ilościach za pomocą zwykłych strzykawek. Krew podawana powstańcom należała głównie do kobiet – pielęgniarek i sanitariuszek.
Wyjatkowy opis zawarła we wspomnieniach jedna z uczestniczek powstania : W szpitalu leżało wówczas wielu rannych po dużym upływie krwi. Dr Bednarski zaproponował mi oddanie krwi dla któregoś z ciężko rannych powstańców. Zgodziłam się chętnie tym bardziej, że miałam popularną grupę ARh+. Krew oddałam trzykrotnie i byłam bardzo szczęśliwa, bo wszyscy trzej chłopcy czuli się coraz lepiej. Odwiedzałam ich często, zawsze entuzjastycznie witana, jako ich ,,krewna siostra”. Powstanie warszawskie i medycyna, wspomnienia lekarzy, medyków i sanitariuszek z Powstania Warszawskiego, ,,Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” suplement do CXXXVIII, nr 6/2002, Warszawa 2002, s. 28.
Podobne sytuacje miały miejsce w innych ośrodkach medycznych, szpitalach, punktach sanitarnych w czasie wojny i okupacji.
Okres II wojny światowej to wspaniała karta historii honorowego krwiodawstwa kobiet, w znacznym stopniu sanitariuszek Polskiego Czerwonego Krzyża oraz innych formacji wojskowych , w tym sanitariuszek i pielęgniarek Armii Krajowej , harcerek, sanitariuszek Polskiego Zielonego Krzyża, Gwardii Ludowej oraz Wojskowej Służby Kobiet.
Eugeniusz Lokajski – Opracowanie Zbiorowe (1 sierpnia 1957) Powstanie Warszawskie w Ilustracji, Warszawa: Wydanie Specjalne Warszawskiego Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”, ss. 41 http://www.szczep413.pl/galerie/powstanie/images/image_086.jpg.php http://zdjecia.polska.pl/katalog/galeria/slide,Sanitariuszki,pid,116775,gid,116746,cid,5483.htm?sh=3
Powstanie warszawskie: Wymarsz patrolu sanitarnego Wojskowej Służby Kobiet AK na ulicy Moniuszki 9, dnia 5 sierpnia 1944. Na zdjęciu od lewej: Elżbieta (Gabriela) Karska „Joasia” (ranna 7 IX na Nowym Świecie), szef sanitarny obszaru dr. Zofia Lejmbach „Róża” (ranna 7 IX w szpitalu przy ul. Chmielnej), Danuta Laskowska „Dorota”, NN „Małgorzata”, Halina Wojtczak-Fijałkowska „Halszka” (ranna 24 VIII w czasie ataku na Komendę Policji), Wanda Grochowska-Święcińska „Alicja”, dr. Danuta Staszewska „Marta” (zginęła 7 IX w czasie akcji na Nowym Świecie). Z boku idzie Melania Staniewicz–Wolska „Ewa–Samarytanka”.
Źródło: Małopolski Oddział Okręgowy PCK http://pck.malopolska.pl/