30. Czy wiesz, że w Kościerzynie istnieje jedyna w Polsce stała wystawa poświęcona Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi?
Wystawa PCK jest jedyną tego typu placówką w Polsce, trzecią w Europie i szóstą na świecie. W jej tworzenie włączyli się liczni mieszkańcy Kościerzyny. Inicjatorką była wieloletnia działaczka kościerskiego oddziału PCK Pani Jadwiga Treder. Dziś jej dzieło jest kontynuowane i rozwijane, a dobrym duchem Wystawy jest Pani Jadwiga Zwara, Prezes Oddziału Rejonowego PCK w Kościerzynie.
Zaczęło się od zbierania różnorodnych wydawnictw, medali, pamiątek Polskiego Czerwonego Krzyża w Polsce. Z czasem ekspozycja stopniowo powiększała się o muzealia przywożone zza granicy, otrzymywane od innych stowarzyszeń krajowych Czerwonego Krzyża. Dziś kościerskie zbiory to ok. 4000 dokumentów, medali i odznaczeń, proporczyków, sztandarów związanych z ruchem Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Na wystawie zgromadzono również sprzęt służący do udzielania pierwszej pomocy oraz liczne materiały propagandowe i szkoleniowe. Zbiory bogato ilustrują także czerwonokrzyskie krwiodawstwo.
Stała Wystawa PCK w Kościerzynie, fot. MOO PCK
Stała Wystawa PCK, fot. MOO PCK
Stała Wystawa PCK, fot. MOO PCK
Jadwiga Zwara, opiekun Wystawy i prezes OR PCK w Kościerzynie
Początkowo kompletne zbiory były wystawiane w Kościerskim Domu Kultury przy ul. Długiej 31, z którego zostały zabrane i przeniesione. Aktualnie są częścią Muzeum Ziemi Kościerskiej, Oddział Muzeum Kolejnictwa. Dzięki temu na wystawie można obejrzeć zrekonstruowany wagon sanitarny Czerwonego Krzyża pochodzący z czasów I wojny światowej. W osobnej sali znajdują się zbiory dokumentów, medali, odznaczeń i różnorodnych gadżetów oraz sprzęt służący do udzielania pierwszej pomocy. Niestety zmiana miejsca ekspozycji miała także negatywne skutki – przyniosła ograniczenie powierzchni wystawienniczej i tym samym część muzealiów została zabezpieczona w magazynach bez możliwości jej oglądania przez szerszą publiczność. Marzeniem kościerskich działaczy czerwonokrzyskich jest pozyskanie dodatkowych miejsc i pomieszczeń oraz przywrócenie ekspozycji w jej pełnym wymiarze.
Wagon sanitarny, zwiedzanie wystawy w towarzystwie prezes OR PCK w Kościerzynie Jadwigi Zwary
29. Czy wiesz, że od samego początku kobiety brały bardzo aktywny udział w pracach i działaniach Polskiego Czerwonego Krzyża, na równi z mężczyznami były wybierane do głównych organów statutowych?
Wraz z rocznicą odzyskania niepodległości przez Polskę obchodzimy również 100. rocznicę przyznania kobietom w Polsce praw wyborczych. Dnia 28 listopada 1918 Józef Piłsudski, będący już wówczas Naczelnikiem Państwa, podpisał dekret o ordynacji wyborczej do Sejmu; dekret ów stanowił, że cyt. „wyborcą do Sejmu jest każdy obywatel Państwa bez różnicy płci”.
Prawo wyborcze przyznano kobietom w Polsce w 1918 roku – Polska była jednym z pierwszych krajów, które zdecydowały się na ten krok. Ponadto kobiety otrzymały tzw. pełnię praw, w tym również prawo do edukacji i pracy. W ślad za przyznaniem tych praw, w życiu publicznym międzywojennej Polski pojawiło się wiele wyjątkowych kobiet – były nauczycielkami, wykładowcami akademickimi, pracowały w redakcjach gazet, dostały się do parlamentu.
Jako konsekwencja tych przemian społecznych, obecność kobiet zwiększała się również w szeregach PCK. Komisarz ds. Polskiego Czerwonego Krzyża – Władysław hr. Tyszkiewicz – zwołał na dzień 27 kwietnia 1919 roku pierwsze zebranie członków Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża, na którym zatwierdzono statut organizacji i dokonano wyboru Komitetu Głównego, w skład którego weszły m. in. hrabina Elżbieta Potocka, Julia Weyherówna, baronowa Helena Bisping, Maria Rodziewiczówna, Dora Wisznicka, Helena Paderewska, Aleksandra Zarzycka, baronowa Helena Lesser, Maria Kretkowska, margr. Elżbieta Wielopolska i Julia Przyjemska. Wśród członkiń Komitetu Głównego znalazły się przedstawicielki polskiej arystokracji, ziemiaństwa oraz działaczki społeczne znane wcześniej tylko lokalnie jak chociażby Maria Kretkowska czy poczytna później pisarka Maria Rodziewiczówna.
Już 4 maja 1919 na stanowiska wiceprezesów w pierwszym w historii zarządzie Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża powołano Helenę Bisping i Julię Przyjemską, później zaś – dnia 9 lipca 1919 roku, w wyniku wyborów do władz Zarządu Komitetu Głównego na prezesa wybrano Helenę Paderewską.
hr. Elżbieta Potocka, Źródło, https://www.zamek-lancut.pl/pl/Historia
Helena Paderewska, Źródło H. Paderewska, Wspomnienia 1910-1920
Maria Rodziewiczówna, Źródło https://pl.wikipedia.org/wiki/Maria_Rodziewicz%C3%B3wna
Maria Kretkowska, Źródło Internetowy Polski Słownik Biograficzny http://ipsb.nina.gov.pl/a/foto/maria-kretkowska
Helena Bisping ogląda wystawę prac młodzieży PCK w 1924 roku, Źródło: NAC Sygnatura: 1-M-576-4
Małopolska nie pozostawała tu w tyle i dnia 24 listopada 1919 roku, do zarządu krakowskiego wybrano Zofię hr. Wielopolską oraz Annę Kallenbachową, której Zarząd Główny wyraził później specjalne uznanie za prace przy tworzeniu i prowadzeniu Oddziału Krakowskiego w latach jego intensywnej działalności (1919-1920).
Po dziś dzień kobiety zajmują istotną pozycję w Polskim Czerwonym Krzyżu – zarówno członkinie, jak i pracownice i wolontariuszki – nieprzerwanie poświęcają swoją energię i czas, aby nieść pomoc potrzebującym.
28. Czy wiesz, że twórcą i ojcem krwiodawstwa w Polskim Czerwonym Krzyżu był Henryk Bolesław Gnoiński?
Henryk Bolesław GNOIŃSKI to lekarz hematolog i serolog, który urodził się 1 października 1891 roku w Józefowie koło Łodzi. Szkołę powszechną i średnią ukończył w Piotrkowie Trybunalskim, po czym rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Od młodości działał społecznie m.in. w Drużynach Strzeleckich, Akademickim Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej. Podczas I wojny światowej pracował jako medyk w Wolskim Szpitalu Zakaźnym w Warszawie. Zorganizował służbę zdrowia warszawskiego batalionu Legionów Polskich i odszedł z tym batalionem na front, służył w Legionach Polskich. . Ranny powrócił do Warszawy i pracował nadal w Szpitalu Wolskim, następnie w sanatorium dla chorych na płuca w Rudce. W 1918 roku pełnił obowiązki lekarza batalionowego w obronie Lwowa.
Dr Henryk Gnoiński, kierownik Oddziału IX Komendy Głównej Batalionów Chłopskich. Przed wojną dyrektor Instytutu Przetaczania i Konserwacji Krwi PCK. Fot. źródło http://www.dws-xip.pl/PW/formacje/pw53.html
Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Krakowa i na Uniwersytecie Jagiellońskim ukończył studia medyczne uzyskując w maju 1922 roku tytuł doktora.
Jeszcze jako student został asystentem w Zakładzie Patologii Ogólnej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ze względów rodzinnych po skończeniu studiów powrócił do Warszawy i podjął pracę jako asystent u prof. Franciszka Venuleta w Katedrze Patologii Uniwersytetu Warszawskiego i u prof. Kazimierza Rzętkowskiego w Klinice Chorób Wewnętrznych Szpitala Świętego Ducha – pierwszej naukowej placówki internistycznej w Warszawie.
W 1932 roku napisał pracę habilitacyjną pt. „Przemiana węglowodanowa a układ siateczkowo-śródbłonkowy” i uzyskał stopień doktora habilitowanego. Zorganizował i kierował pracownią do badań nad wydzielaniem wewnętrznym i witaminami. Podjął pracę w zakładzie o nazwie: „Towarzystwo Przemysłu Chemicznego i Farmaceutycznego d. Magister KLAWE S.A.” w Warszawie (późniejsza „POLFA”).
Okładka książki dra H. Gnoińskiego „O przetaczaniu krwi” wydanej nakładem ZG PCK w 1938 roku
Lata 30-te to okres wzmożonego rozwoju transfuzjologii w Europie, jak również w Polsce. Polski Czerwony Krzyż wystąpił z inicjatywą utworzenia przy Szpitalu PCK na ul. Smolnej 6 w Warszawie osobnej jednostki dedykowanej badaniom nad krwią, transfuzjami i krwiolecznictwem. W 1935 r powstał Instytut Przetaczania Krwi. Dyrektorem tego Instytutu został dr Henryk Gnoiński. Otrzymał wówczas stanowisko docenta. W tym czasie napisał popularną broszurę pt. „O przetaczaniu krwi”, która dała nowe spojrzenie na krew jako środek leczniczy i stała się początkiem praktycznego realizowania idei honorowego krwiodawstwa w Polsce. Jednocześnie prowadził badania nad krwią konserwowaną i jej zastosowaniem w lecznictwie, w wyniku których powstała kolejna publikacja pt. „Rozwój idei przetaczania krwi”. Na ten temat na II Międzynarodowym Kongresie Przetaczania Krwi w Paryżu wygłosił referat pt. „Krew konserwowana powyżej 3 miesięcy – zmiany zachodzące i jej wartość lecznicza”. Ta praca, wydrukowana w 1938 roku w czasopiśmie „Le Sang”, stanowiła pewien przełom w technologii dłuższego konserwowania krwi. Już wówczas z krwi konserwowanej metodą dra Henryka Gnoińskiego często korzystał Szpital PCK w Warszawie. Jednocześnie wykładał patologię krwi dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego.
W 1938 roku za całokształt prac naukowych w zakresie hematologii został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
Dr H. Gnoiński przy pracy w Instytucie Przetaczania i Konserwacji Krwi PCK, 1939 rok. Źródło: NAC 1-C-877-1
Do wybuchu II wojny światowej dr Henryk Gnoiński przeprowadził jeszcze wiele badań nad krwią, które miały na celu bezpieczniejsze wykorzystywanie jej w lecznictwie.
Z chwilą wybuchu II wojny światowej, w czasie wojny obronnej, dr Henryk Gnoiński wyjechał na wschodnie rubieże po to, aby m.in. w Lublinie, Zamościu, Łucku organizować stacje przetaczania krwi. Spotkał się z dużą ofiarnością społeczeństwa – nie brakowało dawców, bo w organizowanych stacjach pobierana była krew dla rannych żołnierzy ewakuowanych z frontu.
W czasie okupacji hitlerowskiej dr Henryk Gnoiński pracował w tajnych oddziałach wojskowych, od 1942 roku jako Szef Sanitarny Komendy Głównej Batalionów Chłopskich. Na wzór Polskiego Czerwonego Krzyża zorganizował w ramach struktur Batalionów Chłopskich służbę sanitarną nazwaną Polski Zielony Krzyż. Dzięki wielkiemu zaangażowaniu zdołał przeszkolić kilkadziesiąt instruktorek i około ośmiu tysięcy sanitariuszek, które pełniły służbę sanitarną w oddziałach Batalionów Chłopskich, a także w swoich wsiach, a po wojnie były pionierkami oświaty sanitarnej na wsi.
W latach 1943-1944, po zorganizowaniu tajnych kompletów uniwersyteckich, dr Gnoiński prowadził na nich wykłady w zakresie patologii ogólnej i doświadczalnej. Po upadku powstania warszawskiego w 1944 roku rozpoczął pracę w Zarządzie Głównym PCK w Warszawie jako szef wydziału higieny i inspekcji sanitarnej, a od jesieni 1945 roku był członkiem Zarządu Głównego PCK. W tym czasie, z polecenia Ministerstwa Zdrowia i PCK organizował stacje przetaczania krwi. Był także nauczycielem akademickim.
Zmarł 19 sierpnia 1946 roku w wyniku ran odniesionych w wypadku samochodowym na trasie Warszawa- Gdańsk. Kilka dni przed tragiczną śmiercią otrzymał nominację profesorską – został mianowany profesorem patologii ogólnej w Akademii Medycznej w Gdańsku. Pochowany został na cmentarzu w Piotrkowie.
W docenieniu zasług dla rozwoju ruchu honorowego krwiodawstwa Polski Czerwony Krzyż z okazji 40- lecia ruchu honorowego krwiodawstwa w PCK wydał okolicznościowy medal z jego podobizną.
Medal na 40-lecie honorowego krwiodawstwa PCK z podobizną Henryka Gnoińskiego.
Opr. na podstawie Polski Słownik Biograficzny, t. 8, 1959, s. 154.
27. Czy wiesz, że pierwsze powstałe po 1921 roku Koła Młodzieży PCK zajmowały się nie tylko działalnością samarytańską, ale także realizowały dość nietypowe działania jak prowadzenie fryzjerni czy “uprawianie zagonków”.
Ruch młodzieżowy organizowany był w Polskim Czerwonym Krzyżu niemal od zarania istnienia jednej organizacji, od 1921 roku. Program pracy z młodzieżą w Czerwonym Krzyżu obejmował różnorakie zagadnienia wychowawcze, edukacyjne, kulturalne, społeczne. Trudno ocenić które z działań były ważniejsze, a której mniej ważne. Koła Młodzieży prowadziły niezliczoną liczbę akcji higienicznych, konkursów czystości, zgodnie z duchem czerwonokrzyskim młodzież szkoliła się także w zakresie pierwszej pomocy i ratownictwa. Podstawą była jednak była działalność samarytańska. Koła Młodzieży gromadziły fundusze organizując różnorakie akcje, samodzielnie szyły koszulki dla ubogich dzieci, organizowały paczki świąteczne dla potrzebujących , odwiedzały chorych w szpitalach i domach, organizowały zbiórki odzieży, książek, dożywianie w szkołach, a także opiekowały się opuszczonymi grobami.
Plakat Kół Młodzieży PCK,lata 20-te XX wieku.
Konieczne było jednak zdobywanie środków finansowych na działania statutowe. I tu pomysłowość młodzieży i ich opiekunów okazała się niezrównana. W latach 20-tych i 30-tych Koła Młodzieży prowadziły akcje dość nietypowe jak np. prowadzenie fryzjerni czy uprawa „zagonków” .
Fryzjernie szkolne prowadzone były przez koła młodzieży zwłaszcza w Łódzkiem, na Wileńszczyźnie i Wołyniu, w sumie w 130 szkołach i świadczą o dużej pomysłowości młodzieży. Zamożniejsi uczniowie płacili w takiej fryzjerni po kilka groszy, a niezamożnych „pan fryzjer” strzygł bezpłatnie. Z fryzjerni korzystać mogła nie tylko młodzież szkolna, ale także dorośli mieszkańcy danej miejscowości.
Fryzjernia Koła Młodzieży PCK w Wilnie
Inną forma pozyskiwania środków była uprawa „zagonków”. Młodzież uprawiała zagonki i wyhodowane na nich warzywa sprzedawała lub zanosiła ubogim , a kwiaty dostarczała dla chorych do szpitali. W samej tylko Warszawie młodzież otrzymała 12 zagonków o łącznej powierzchni 55 301 m2, na których pracowało 1565 dzieci. Tereny były dzierżawione od osób prywatnych, wojska, czy stanowiły własność magistracką. Działająca w Warszawie Komisja Oddziałowa ds. Młodzieży licznie występowała z okolicznościowymi odczytami nt. pozytywnych efektów wychowawczych i społecznych pracy na roli przez młodzież, aby pozyskać jak najwięcej terenów pod uprawę. Każde dziecko miało swój własny zagonek, na którym prowadziło uprawy. Komisja Oddziałowa tak uzasadniała tę pracę:
Praca na zagonkach w Warszawie
Cyt,. za Czerwony Krzyż Młodzieży w czynie, Wydawnictwo Komisji Oddziałowej Młodzieży Czerwonego Krzyża w Warszawie, Warszawa 1924
