28. Czy wiesz, że twórcą i ojcem krwiodawstwa w Polskim Czerwonym Krzyżu był Henryk Bolesław Gnoiński?
Henryk Bolesław GNOIŃSKI to lekarz hematolog i serolog, który urodził się 1 października 1891 roku w Józefowie koło Łodzi. Szkołę powszechną i średnią ukończył w Piotrkowie Trybunalskim, po czym rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Od młodości działał społecznie m.in. w Drużynach Strzeleckich, Akademickim Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej. Podczas I wojny światowej pracował jako medyk w Wolskim Szpitalu Zakaźnym w Warszawie. Zorganizował służbę zdrowia warszawskiego batalionu Legionów Polskich i odszedł z tym batalionem na front, służył w Legionach Polskich. . Ranny powrócił do Warszawy i pracował nadal w Szpitalu Wolskim, następnie w sanatorium dla chorych na płuca w Rudce. W 1918 roku pełnił obowiązki lekarza batalionowego w obronie Lwowa.
Dr Henryk Gnoiński, kierownik Oddziału IX Komendy Głównej Batalionów Chłopskich. Przed wojną dyrektor Instytutu Przetaczania i Konserwacji Krwi PCK. Fot. źródło http://www.dws-xip.pl/PW/formacje/pw53.html
Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Krakowa i na Uniwersytecie Jagiellońskim ukończył studia medyczne uzyskując w maju 1922 roku tytuł doktora.
Jeszcze jako student został asystentem w Zakładzie Patologii Ogólnej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ze względów rodzinnych po skończeniu studiów powrócił do Warszawy i podjął pracę jako asystent u prof. Franciszka Venuleta w Katedrze Patologii Uniwersytetu Warszawskiego i u prof. Kazimierza Rzętkowskiego w Klinice Chorób Wewnętrznych Szpitala Świętego Ducha – pierwszej naukowej placówki internistycznej w Warszawie.
W 1932 roku napisał pracę habilitacyjną pt. „Przemiana węglowodanowa a układ siateczkowo-śródbłonkowy” i uzyskał stopień doktora habilitowanego. Zorganizował i kierował pracownią do badań nad wydzielaniem wewnętrznym i witaminami. Podjął pracę w zakładzie o nazwie: „Towarzystwo Przemysłu Chemicznego i Farmaceutycznego d. Magister KLAWE S.A.” w Warszawie (późniejsza „POLFA”).
Okładka książki dra H. Gnoińskiego „O przetaczaniu krwi” wydanej nakładem ZG PCK w 1938 roku
Lata 30-te to okres wzmożonego rozwoju transfuzjologii w Europie, jak również w Polsce. Polski Czerwony Krzyż wystąpił z inicjatywą utworzenia przy Szpitalu PCK na ul. Smolnej 6 w Warszawie osobnej jednostki dedykowanej badaniom nad krwią, transfuzjami i krwiolecznictwem. W 1935 r powstał Instytut Przetaczania Krwi. Dyrektorem tego Instytutu został dr Henryk Gnoiński. Otrzymał wówczas stanowisko docenta. W tym czasie napisał popularną broszurę pt. „O przetaczaniu krwi”, która dała nowe spojrzenie na krew jako środek leczniczy i stała się początkiem praktycznego realizowania idei honorowego krwiodawstwa w Polsce. Jednocześnie prowadził badania nad krwią konserwowaną i jej zastosowaniem w lecznictwie, w wyniku których powstała kolejna publikacja pt. „Rozwój idei przetaczania krwi”. Na ten temat na II Międzynarodowym Kongresie Przetaczania Krwi w Paryżu wygłosił referat pt. „Krew konserwowana powyżej 3 miesięcy – zmiany zachodzące i jej wartość lecznicza”. Ta praca, wydrukowana w 1938 roku w czasopiśmie „Le Sang”, stanowiła pewien przełom w technologii dłuższego konserwowania krwi. Już wówczas z krwi konserwowanej metodą dra Henryka Gnoińskiego często korzystał Szpital PCK w Warszawie. Jednocześnie wykładał patologię krwi dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego.
W 1938 roku za całokształt prac naukowych w zakresie hematologii został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
Dr H. Gnoiński przy pracy w Instytucie Przetaczania i Konserwacji Krwi PCK, 1939 rok. Źródło: NAC 1-C-877-1
Do wybuchu II wojny światowej dr Henryk Gnoiński przeprowadził jeszcze wiele badań nad krwią, które miały na celu bezpieczniejsze wykorzystywanie jej w lecznictwie.
Z chwilą wybuchu II wojny światowej, w czasie wojny obronnej, dr Henryk Gnoiński wyjechał na wschodnie rubieże po to, aby m.in. w Lublinie, Zamościu, Łucku organizować stacje przetaczania krwi. Spotkał się z dużą ofiarnością społeczeństwa – nie brakowało dawców, bo w organizowanych stacjach pobierana była krew dla rannych żołnierzy ewakuowanych z frontu.
W czasie okupacji hitlerowskiej dr Henryk Gnoiński pracował w tajnych oddziałach wojskowych, od 1942 roku jako Szef Sanitarny Komendy Głównej Batalionów Chłopskich. Na wzór Polskiego Czerwonego Krzyża zorganizował w ramach struktur Batalionów Chłopskich służbę sanitarną nazwaną Polski Zielony Krzyż. Dzięki wielkiemu zaangażowaniu zdołał przeszkolić kilkadziesiąt instruktorek i około ośmiu tysięcy sanitariuszek, które pełniły służbę sanitarną w oddziałach Batalionów Chłopskich, a także w swoich wsiach, a po wojnie były pionierkami oświaty sanitarnej na wsi.
W latach 1943-1944, po zorganizowaniu tajnych kompletów uniwersyteckich, dr Gnoiński prowadził na nich wykłady w zakresie patologii ogólnej i doświadczalnej. Po upadku powstania warszawskiego w 1944 roku rozpoczął pracę w Zarządzie Głównym PCK w Warszawie jako szef wydziału higieny i inspekcji sanitarnej, a od jesieni 1945 roku był członkiem Zarządu Głównego PCK. W tym czasie, z polecenia Ministerstwa Zdrowia i PCK organizował stacje przetaczania krwi. Był także nauczycielem akademickim.
Zmarł 19 sierpnia 1946 roku w wyniku ran odniesionych w wypadku samochodowym na trasie Warszawa- Gdańsk. Kilka dni przed tragiczną śmiercią otrzymał nominację profesorską – został mianowany profesorem patologii ogólnej w Akademii Medycznej w Gdańsku. Pochowany został na cmentarzu w Piotrkowie.
W docenieniu zasług dla rozwoju ruchu honorowego krwiodawstwa Polski Czerwony Krzyż z okazji 40- lecia ruchu honorowego krwiodawstwa w PCK wydał okolicznościowy medal z jego podobizną.
Medal na 40-lecie honorowego krwiodawstwa PCK z podobizną Henryka Gnoińskiego.
Opr. na podstawie Polski Słownik Biograficzny, t. 8, 1959, s. 154.
Źródło: Małopolski Oddział Okręgowy PCK http://pck.malopolska.pl/
