17. Czy wiesz, że na przestrzeni lat zmieniały się zasady ustawowego finansowania działalności Polskiego Czerwonego Krzyża, zmieniała się taże nasza rola i pozycja w państwie.
Opłaty od sprzedaży biletów wstępu.
W okresie międzywojennym Polski Czerwony Krzyż miał uprzywilejowaną pozycję w państwie, korzystał z uregulowań ustawy przyznającej mu datki od sprzedaży biletów wstępu na różnego rodzaju widowiska, występy, koncerty, spektakle, zawody itp. Na podstawie ustawy z dnia 28 stycznia 1932 roku o opłatach od publicznych zabaw i widowisk na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża, podpisanej przez Prezydenta Ignacego Mościckiego, wydane zostało Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych szczegółowo opisujące zasady wnoszenia opłat na rzecz PCK. Ustanowiona została opłata od każdego sprzedanego biletu na spektakl teatralny, kinowy, baletowy, kabaretowy, koncert, wystawę, przedstawienie cyrkowe, zabawę taneczną, bal, zabawę ludową, zawody sportowe i inne tzw. widowiska. Organizatorzy tych przedsięwzięć zobowiązani byli pobierać dodatkowe opłaty, które potem wpłacali do kasy gminnej. Gminy przekazywały te wpływy na konto Polskiego Czerwonego Krzyża 2 razy w miesiącu. Tym sposobem nasza organizacja miała zagwarantowane stałe środki finansowe na prowadzenie działalności statutowej.
Nawiązki sądowe.
W okresie po II wojnie światowej, jednym ze źródeł finansowania działalności organizacji społecznych, w tym także Polskiego Czerwonego Krzyża, stały się nawiązki sądowe i świadczenia pieniężne orzekane przez sądy w postępowaniu karnym wobec sprawców przestępstw. Nawiązka polegała i polega nadal, na obowiązku zapłacenia określonej kwoty pieniężnej na rzecz pokrzywdzonego lub inny wskazany cel społeczny.
Możliwość korzystania przez PCK ze środków nawiązek sądowych stworzył drugi z kolei polski Kodeks karny z 1969 r. Kodeks ten przewidywał obligatoryjną opłatę w razie skazania za przestępstwo o charakterze chuligańskim (art. 59 § 3) w kwocie 5000-50 000 zł na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża lub pokrzywdzonego albo inny cel społeczny. Nawiązkę fakultatywną przewidziano także za zniesławienie i oszczerstwo (art. 178 § 3), która również mogła być zasądzona na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża, pokrzywdzonego albo inny cel społeczny.
Nowelizacja kodeksu z 1985 r. rozszerzyła krąg sytuacji, w których obligatoryjnie należało orzec nawiązkę w wysokości od 5000-50 000 zł na cel społeczny związany z ochroną zdrowia. Do sytuacji tych zaliczono skazanie za umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu; albo za inne umyślne przestępstwo, którego skutkiem była śmierć; uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pokrzywdzonego. Skazany winien był wnieść opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża, pokrzywdzonego lub inny cel społeczny. Żadna z nawiązek znanych temu kodeksowi nie wymagała wniosku pokrzywdzonego i orzekana była z urzędu, ale też w żadnym wypadku nie była egzekwowana z urzędu i nie podlegała zamianie na zastępczą karę. W razie jej orzeczenia sąd bez pobierania opłat przesyłał tytuł wykonawczy uprawnionemu podmiotowi, na rzecz którego nawiązka została orzeczona. Pod rządami tego kodeksu to właśnie PCK był głównym beneficjentem środków z nawiązek sądowych, a wpływy z tego tytułu stanowiły znaczące kwoty w budżecie organizacji.
Nowy Kodeks karny z 6 czerwca 1997, wprowadził pewne ograniczenia i osłabił pozycję PCK. Zgodnie z art. 47 §1–3 k.k. nawiązki mogły być orzekane od sprawców przestępstw na cele społeczne związane z ochroną zdrowia, ochroną środowiska oraz pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych. Nawiązki mogły być przyznane instytucji, stowarzyszeniu, fundacji lub organizacji społecznej o zasięgu krajowym, wpisanej do specjalnego wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości. Zarówno pieniądze z nawiązek jak i ze świadczeń pieniężnych przydzielał więc sąd, wybierając podmiot, który ma je otrzymać z listy uprawnionych do tego „instytucji, organizacji społecznych, fundacji i stowarzyszeń” prowadzonej przez Ministerstwo Sprawiedliwości . W wykazie uprzywilejowanych organizacji widniał co prawda Polski Czerwony Krzyż, ale jako jeden z prawie 900 uprawnionych podmiotów.
W 2012 r. utworzony został istniejący do dziś Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Jest to fundusz celowy, którego dysponentem jest minister sprawiedliwości. Jednym ze źródeł zasilających fundusz są nawiązki i świadczenia pieniężne zasądzane przez sądy od sprawców przestępstw. Środki te są rozdzielane w trybie konkursowym pomiędzy organizacje pozarządowe na pomoc osobom pokrzywdzonym oraz opuszczającym zakłady karne. Polski Czerwony Krzyż może, na równi z innymi organizacjami pozarządowymi prowadzącymi działalność na rzecz wyżej wymienionych osób, ubiegać się o przyznanie tych środków.
W Kodeksie karnym pozostały jednak pewne, co prawda mocno ograniczone, zapisy dot. naszej organizacji. Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi pozostawiono 2 rodzaje nawiązek, choć nie na wyłączność:
• W razie skazania za znieważenie innej osoby za pomocą środków masowego komunikowania, sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego (art. 216 kk).
• W razie skazania za pomówienie, sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego (art. 212 kk).
1%
Wraz z ograniczaniem środków z nawiązek uruchomiono w Polsce, sprawdzony w innych krajach w Europie mechanizm finansowy tzw. 1% .
W 2003 roku, wraz z uchwaleniem ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, dla Polskiego Czerwonego Krzyża i innych organizacji pozarządowych pojawiła się ustawowa możliwość ubiegania się o środki publiczne, pochodzące z odpisu 1% podatku dochodowego od osób fizycznych. Organizacje pozarządowe, po spełnieniu warunków określonych w ustawie, mogły uzyskać status organizacji pożytku publicznego, uprawniający do pozyskiwania tych środków. Status OPP Polski Czerwony Krzyż uzyskał w roku 2005 i od tej pory korzysta z uprawnień dot. 1%.
Uprzywilejowana pozycja naszej organizacji, ustawowe uprawnienia w pozyskiwaniu środków na działalność statutową w zasadzie skończyły się wraz z II Rzeczpospolitą. W okresie powojennym możliwości finansowe i rola organizacja stopniowo malała. PCK przestał być jedyną organizacją uprawnioną do korzystania z nawiązek sądowych, a konkurencja wewnątrz sektora pozarządowego rosła wraz z powstawaniem nowych organizacji. W 2011 roku, przed zasadniczą reformą gospodarowania środkami z nawiązek sądowych, w rejestrze podmiotów uprawnionych prowadzonym przez Ministra Sprawiedliwości, oprócz Polskiego Czerwonego Krzyża znajdowało się około 900 organizacji pozarządowych, które w sumie otrzymywały około 30 mln zł z zasądzanych nawiązek. Dziś w rejestrze organizacji pożytku publicznego uprawnionych do pozyskiwania 1% podatku widnieje ponad 8 200 organizacji OPP, które co roku otrzymują co prawda w sumie ponad 660 mln zł, niemniej jednak udział PCK w tej globalnej kwocie jest niewielki. W ciągu 100 letniej historii naszej organizacji zmieniały się uregulowania ustawowe, źródła i sposoby finansowania działalności, zmieniała się także rola i ranga Polskiego Czerwonego Krzyża.
Zdjęcia: ustawa z 1932 roku o opłatach od publicznych zabaw i widowisk na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża oraz Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych oraz plakat promujący 1% Małopolskiego Oddziału Okręgowego PCK.
Źródło: Małopolski Oddział Okręgowy PCK http://pck.malopolska.pl/
