18. Czy wiesz, że ruch Czerwonego Krzyża i jego założenia były źródłem do powstania służb sanitarnych służących rannym żołnierzom pod nazwą Polski Biały Krzyż i Polski Zielony Krzyż.
W stuletniej historii niepodległej Polski, pomoc rannym żołnierzom na różnych frontach wojennych niosły 3 organizacje humanitarne: Polski Czerwony Krzyż, Polski Biały Krzyż i Polski Zielony Krzyż. Polski Biały oraz Zielony Krzyż powstały w oparciu o założenia ruchu czerwonokrzyskiego z potrzeby niesienia pomocy poszkodowanym w czasie działań wojennych, tak żołnierzom jak i ludności cywilnej. Sposób ich zorganizowania i funkcjonowania wzorowany był na Polskim Czerwonym Krzyżu, a ich założyciele (Helena Paderewska i dr Henryk Gnoiński) znali Ruch Czerwonokrzyski, a nawet związani byli z naszą organizacją.
Znaczek wydany przez Pocztę Polską w 2004 r z podobizną Heleny Paderewskiej jako założycielki Polskiego Białego Krzyża.
Organizacja Polskiego Białego Krzyża powstała 2 lutego 1918 roku w Stanach Zjednoczonych w czasie I wojny światowej. Założyła ją Helena Paderewska, żona Ignacego Paderewskiego. Głównym celem było niesienia pomocy ofiarom wojny.
Helena Paderewska w 1917 roku w Stanach Zjednoczonych starała się o przekształcenie i uznanie założonej i prowadzonej przez nią w Stanach Zjednoczonych organizacji pn. Komitet Opieki nad Polskimi Żołnierzami w polskie stowarzyszenie krajowe Czerwonego Krzyża. Polski Czerwony Krzyż nie mógł jednak powstać na ziemi amerykańskiej, poza granicami Polski, gdyż jednym z warunków powstania krajowego stowarzyszenia Czerwonego Krzyża, jakie stawiał Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża w Genewie, było podpisanie Konwencji Genewskich przez rząd państwa niepodległego, samodzielnego, działającego na własnym terytorium. W roku 1917 r. Polska nie istniała na mapie świata, nie mogła być więc sygnatariuszem międzynarodowych umów.
Wobec odmowy Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża utworzenia polskiej filii tej organizacji w Stanach Zjednoczonych, H. Paderewska zorganizowała i finansowała nabór ochotniczek do służby pielęgniarskiej, by wysyłać je w miejsca, gdzie podczas pierwszej wojny światowej walczyli Polacy wcieleni do trzech armii – rosyjskiej, niemieckiej i austriackiej. Organizacji nadała nazwę Polski Biały Krzyż. Organizacja działała na początku w Stanach Zjednoczonych, gdzie licznie zgromadzone członkinie gromadziły materiały, ubrania dla żołnierzy walczących w kraju oraz ochotników armii tworzonej we Francji (bieliznę, swetry, materiały opatrunkowe, skarpety, mydło, tytoń). Do akcji włączyły się też polskie parafie. Szczególną opieką Biały Krzyż otaczał rodziny ochotników, zwłaszcza w sytuacji śmierci lub kalectwa ojca rodziny. Drugim celem statutowym stowarzyszenia, z którego Biały Krzyż stał się szczególnie znany, było szerzenie kultury i oświaty, rozbudzanie postaw patriotycznych oraz świadomości narodowej i obywatelskiej wśród żołnierzy polskich służących w armiach zaborczych, a po zakończeniu I wojny światowej wśród żołnierzy służby zasadniczej Wojska Polskiego. Przez cały okres międzywojenny organizacje Czerwonego i Białego Krzyża działały równolegle w Polsce.
Helena Paderewska wraz z wykształconymi sanitariuszkami, 1918, Nowy Jork, fot. zbiory M. Grassmann
Znaczek Polskiego Białego Krzyża
Zielony Krzyż powstał jako służba sanitarna powołana do opieki nad rannymi i chorymi żołnierzami Batalionów Chłopskich oraz ludnością cywilną. Założony został w 1942 r. w ramach Ludowego Związku Kobiet. Członkinie tej organizacji, będącej częścią ruchu ludowego w czasie II wojny światowej, przyjęły na siebie ciężar niesienia pomocy ludziom zagrożonym przez okupanta. Do ich zadań należało organizowanie kwater i punktów kontaktowych, zaopatrzenia dla oddziałów Batalionów Chłopskich, opieka nad chorymi i rannymi.
Zielony Krzyż funkcjonował na wzór organizacji Czerwonego Krzyża, a jego założycielem i pomysłodawcą był dr Henryk Gnoiński, związany od przedwojennych lat z naszą organizacją.
Dr Henryk Gnoiński, kierownik Oddziału IX (Sanitarnego) Komendy Głównej Batalionów Chłopskich.Fot. źródło http://www.dws-xip.pl/PW/formacje/pw53.html
Dr. Gnoiński był od 1935 roku dyrektorem Instytutu Przetaczania Krwi, który utworzył i prowadził w Warszawie Polski Czerwony Krzyż. Dr Gnoiński był autorem popularnej broszury pt. „O przetaczaniu krwi”, która dała nowe spojrzenie na krew jako środek leczniczy i stała się początkiem praktycznego realizowania idei honorowego krwiodawstwa w Polsce.
Do wybuchu II wojny światowej dr Henryk Gnoiński przeprowadził wiele badań nad krwią, które miały na celu bezpieczniejsze wykorzystywanie jej w lecznictwie. Z chwilą wybuchu II wojny światowej dr Gnoiński wyjechał na wschodnie rubieże po to, aby m.in. w Lublinie, Zamościu, Łucku i Wilnie organizować stacje przetaczania krwi. Spotkał się z dużą ofiarnością społeczeństwa – nie brakowało dawców, bo w organizowanych stacjach pobierana była krew dla rannych żołnierzy ewakuowanych z frontu. W czasie okupacji hitlerowskiej dr Henryk Gnoiński pracował w tajnych oddziałach wojskowych, a w 1942 roku został powołany na Szefa Sanitarnego Komendy Głównej Batalionów Chłopskich i zorganizował tam służbę sanitarną pn. Polski Zielony Krzyż.
Bataliony Chłopskie skupiały niewielu lekarzy, dlatego musiały się posiłkować pracą sanitariuszek i dbać o ich odpowiednie wyszkolenie w ramach Zielonego Krzyża. W Zielonym Krzyżu pracowały osoby pochodzące głównie ze wsi, nieposiadające wykształcenia pielęgniarskiego, dlatego kształcenie ich przeprowadzali lekarze (wymienia się liczbę około trzydziestu lekarzy) oraz dyplomowane pielęgniarki. Partyzanci wysyłali również pielęgniarki na kursy szkoleniowe do Warszawy, opłacając ich pobyt w mieście. Z kolei wspomniane absolwentki szkoliły inne chętne dziewczęta. Na Lubelszczyźnie lekarze uczyli dziewczęta w małych grupach, a następnie były one zatrudniane w okolicznych szpitalach w celu uniknięcia dekonspiracji.
Kształcenie medyczne prowadzone przez Zielony Krzyż objęło około 8000 pielęgniarek i sanitariuszek, a zajęcia dotyczyły ratownictwa i pielęgnowania. Sanitariuszki nosiły znak zielonego krzyża na białych pielęgniarskich czepkach bądź płóciennych welonach.
Siostry Zielonego Krzyża oprócz pielęgnowania chorych i opatrywania rannych dodatkowo zaopatrywały partyzantów w żywność, prały ich bieliznę , dostarczały leki, ukrywały jeńców, pomagały w ukrywaniu Żydów, przenosiły broń itp. Przy oddziałach partyzanckich istniały drużyny sanitarne wyposażone w apteczkę, nosze i inny sprzęt sanitarny. Zielony Krzyż istniał do 1945 roku.
Sanitariuszki Zielonego Krzyża w Kłoczewie przygotowują bandaże, b.d. [ze zbiorów MHPRL w Warszawie]
Źródło: Małopolski Oddział Okręgowy PCK http://pck.malopolska.pl/
